II, 6





5




10




15




20




25




30




35




40




45




50




55




60




65




70




75




80




85




90




95




100




105




110




115


Hoc erat in uotis: modus agri non ita magnus,
hortus ubi et tecto uicinus iugis aquae fons
et paulum siluae super his foret. Auctius atque
di melius fecere. Bene est. Nil amplius oro,
Maia nate, nisi ut propria haec mihi munera faxis.
Si neque maiorem feci ratione mala rem
nec sum facturus uitio culpaue minorem,
si ueneror stultus nihil horum 'o si angulus ille
proximus accedat, qui nunc denormat agellum!'
'o si urnam argenti fors quae mihi monstret, ut illi,
thesauro inuento qui mercennarius agrum
illum ipsum mercatus arauit, diues amico
Hercule!', si quod adest gratum iuuat, hac prece te oro:
pingue pecus domino facias et cetera praeter
ingenium, utque soles, custos mihi maximus adsis.
Ergo ubi me in montes et in arcem ex urbe remoui,
quid prius inlustrem saturis musaque pedestri?
nec mala me ambitio perdit nec plumbeus auster
autumnusque grauis, Libitinae quaestus acerbae.
Matutine pater, seu Iane libentius audis,
unde homines operum primos uitaeque labores
instituunt (sic dis placitum), tu carminis esto
principium. Romae sponsorem me rapis: 'eia,
ne prior officio quisquam respondeat, urge.'
Siue aquilo radit terras seu bruma niualem
interiore diem gyro trahit, ire necesse est.
Postmodo quod mi obsit clare certumque locuto
luctandum in turba et facienda iniuria tardis.
'Quid tibi uis, insane?' et 'quam rem agis?' inprobus urget
iratis precibus, 'tu pulses omne quod obstat,
ad Maecenatem memori si mente recurras.'
Hoc iuuat et melli est, non mentiar. At simul atras
uentum est Esquilias, aliena negotia centum
per caput et circa saliunt latus. 'Ante secundam
Roscius orabat sibi adesses ad Puteal cras.'
'De re communi scribae magna atque noua te
orabant hodie meminisses, Quinte, reuerti.'
'Inprimat his cura Maecenas signa tabellis.'
Dixeris: 'experiar': 'si uis, potes,' addit et instat.
Septimus octauo propior iam fugerit annus,
ex quo Maecenas me coepit habere suorum
in numero, dumtaxat ad hoc, quem tollere raeda
uellet iter faciens et cui concredere nugas
hoc genus: 'hora quota est?' 'Thraex est Gallina Syro par?'
'matutina parum cautos iam frigora mordent',
et quae rimosa bene deponuntur in aure.
Per totum hoc tempus subiectior in diem et horam
inuidiae noster. Ludos spectauerat, una
luserat in campo: 'fortunae filius' omnes.
Frigidus a rostris manat per compita rumor:
quicumque obuius est, me consulit: 'o bone (nam te
scire, deos quoniam propius contingis oportet),
numquid de Dacis audisti?' 'nil equidem.' 'Vt tu
semper eris derisor.' 'At omnes di exagitent me,
si quicquam.' 'Quid? militibus promissa Triquetra
praedia Caesar an est Itala tellure daturus?'
iurantem me scire nihil mirantur ut unum
scilicet egregii mortalem altique silenti.
Perditur haec inter misero lux non sine uotis:
o rus, quando ego te adspiciam quandoque licebit
nunc ueterum libris, nunc somno et inertibus horis
ducere sollicitae iucunda obliuia uitae?
o quando faba Pythagorae cognata simulque
uncta satis pingui ponentur holuscula lardo?
o noctes cenaeque deum, quibus ipse meique
ante Larem proprium uescor uernasque procacis
pasco libatis dapibus. Prout cuique libido est,
siccat inaequalis calices conuiua solutus
legibus insanis, seu quis capit acria fortis
pocula seu modicis uuescit laetius. Ergo
sermo oritur, non de uillis domibusue alienis,
nec male necne Lepos saltet; sed, quod magis ad nos
pertinet et nescire malum est, agitamus, utrumne
diuitiis homines an sint uirtute beati,
quidue ad amicitias, usus rectumne, trahat nos
et quae sit natura boni summumque quid eius.
Ceruius haec inter uicinus garrit anilis
ex re fabellas. Siquis nam laudat Arelli
sollicitas ignarus opes, sic incipit: 'olim
rusticus urbanum murem mus paupere fertur
accepisse cauo, ueterem uetus hospes amicum,
asper et attentus quaesitis, ut tamen artum
solueret hospitiis animum. Quid multa? neque ille
sepositi ciceris nec longae inuidit auenae,
aridum et ore ferens acinum semesaque lardi
frusta dedit, cupiens uaria fastidia cena
uincere tangentis male singula dente superbo,
cum pater ipse domus palea porrectus in horna
esset ador loliumque, dapis meliora relinquens.
Tandem urbanus ad hunc "quid te iuuat" inquit, "amice,
praerupti nemoris patientem uiuere dorso?
uis tu homines urbemque feris praeponere siluis?
carpe uiam, mihi crede, comes, terrestria quando
mortalis animas uiuunt sortita neque ulla est
aut magno aut paruo leti fuga: quo, bone, circa,
dum licet, in rebus iucundis uiue beatus,
uiue memor, quam sis aeui breuis." Haec ubi dicta
agrestem pepulere, domo leuis exsilit; inde
ambo propositum peragunt iter, urbis auentes
moenia nocturni subrepere. Iamque tenebat
nox medium caeli spatium, cum ponit uterque
in locuplete domo uestigia, rubro ubi cocco
tincta super lectos canderet uestis eburnos
multaque de magna superessent fercula cena,
quae procul exstructis inerant hesterna canistris.
Ergo ubi purpurea porrectum in ueste locauit
agrestem, ueluti succinctus cursitat hospes
continuatque dapes nec non uerniliter ipsis
fungitur officiis, praelambens omne quod adfert.
Ille cubans gaudet mutata sorte bonisque
rebus agit laetum conuiuam, cum subito ingens
ualuarum strepitus lectis excussit utrumque.
Currere per totum pauidi conclaue magisque
exanimes trepidare, simul domus alta Molossis
personuit canibus. Tum rusticus: "haud mihi uita
est opus hac" ait et "ualeas: me silua cauusque
tutus ab insidiis tenui solabitur eruo."'


     Esto había en mis votos: una dimensión de campo no muy grande, donde hubiera un jardín y una fuente de agua perenne cercana a la casa y un poco de bosque además de estas cosas. Los dioses lo hicieron más grande y mejor. Bien está. Nada más te pido, hijo de Maya, sino que me hagas estos regalos como propios. Si no hice una cosa mayor por un mal cálculo, ni la voy a hacer menor por defecto o culpa, si, necio, no pido ninguna de estas cosas: "¡Oh, si se añadiera aquel rincón cercano, el cual ahora quita regularidad a mi pequeño campo!" "¡Oh, si alguna suerte me mostrara una urna de plata, como a aquél, que, asalariado, encontrado un tesoro, aró aquel mismo campo, habiéndolo comprado, rico por ser su amigo Hércules!", si te complace lo que se presenta agradable, con esta súplica te ruego: que hagas cebado el rebaño para su dueño y las demás cosas más que el ingenio, y que, como acostumbras, te presentes como el más grande protector para mí. Pues cuando me alejé de Roma a los montes y refugios, ¿a qué puedo dedicar mi trabajo mejor que a las sátiras y a la musa pedestre? Ni me pierde la mala ambición ni el plúmbeo Austro ni el grave otoño, beneficio de la cruel Libitina. Padre de la mañana, o "Jano" si lo oyes con más gusto, de donde los hombres instituyen las primeras fatigas de sus obras y de su vida (así lo han decidido los dioses), sé tú el principio de mi poema. Me arrebatas a mi fiador en Roma: "ea, para que ninguno responda primero al deber, date prisa." Tanto si el Aquilón rae las tierras como si el invierno arrastra un día de nieve en círculo más corto, es necesario ir. Después, tras haberme hablado clara y ciertamente, lo que me perjudicaría, debía luchar en la turba y hacer injurias a los lentos. "¿Qué quieres, insensato?" y "¿qué traes entre manos?" El perverso insta con sus airadas peticiones; "¿tú puedes atropellar todo lo que se te oponga, si vuelves a Mecenas con un pensamiento recordado?" Que esto me agrada y me sabe a miel, no negaré. Pero al mismo tiempo que llego a las oscuras Esquilias, saltan cien negocios ajenos en mi cabeza y alrededor de mi costado: "Mañana, antes de la segunda hora, Roscio pedía que estuvieses presente para él en el Puteal." "Para un importante e insólito asunto común los escribas te pedían, Quinto, que no olvidases volver hoy." "Preocúpate de que Mecenas imprima los sellos en estos documentos." Podrías decir: "lo intentaré": "si quieres, puedes," añade e insiste. El séptimo año ya más cercano al octavo habrá huido desde que Mecenas me empezó a tener en el número de los suyos, sólo para esto: querer llevarme en su carro al ir de viaje y confiarme simplezas de este tipo "¿Qué hora es?" "¿El tracio Gallina es la pareja de Siro?" "Los fríos matutinos muerden ya a los poco prudentes", y estas cosas bien se colocan en los oídos llenos de rendijas. En todo este tiempo nuestro Horacio está más expuesto a la envidia cada día y cada hora. A la vez que contemplaba los juegos, había jugado en el campo: "¡hijo de Fortuna!" todos. Un rumor frío cunde por las encrucijadas desde las rostras: cualquiera que me sale al paso, me consulta: "¡Oh amigo (pues conviene que tú lo sepas, ya que tienes trato más cercano con los dioses), ¿qué sabes de oídas sobre los dacios?" "Nada ciertamente." "¿Qué burlón serás tú siempre!" "Pero que todos los dioses me hostiguen si sé algo." "¿Qué? ¿César va a dar las fincas prometidas a los soldados en Sicilia o en suelo itálico?" A mí que juro que no sé nada me admiran como mortal único de egregio y alto silencio. Durante esto, a mi desgraciado, el día se me pierde no sin mis votos: ¡Oh campo!, ¿cuándo te veré? y ¿cuándo me será lícito llevar a mi agitada vida cosas en desuso que son gratas ya sea con libros de antiguos, ya sea con el sueño y con las horas que pasan sin actividad? ¡Oh! ¿cuándo se podrán servir a la mesa el haba pariente de Pitágoras y, al mismo tiempo, las verdurillas untadas con tocino bastante graso? ¡Oh noches y cenas de dioses, en las que me alimento yo mismo y los míos ante mi propio lar y doy de comer a mis sirvientes entrometidos con manjares empezados! Según el deseo de cada cual el comensal vacía las copas de forma desigual, libre con locas leyes, ya alguien atrevido toma copas de vino puro o bien se empapa más gustosamente con copas de vino rebajado. Así pues, la conversación comienza, no acerca de cortijos o casas ajenas ni si Lepos baila mal o bien; sino que tratamos acerca de lo que más nos atañe y es malo desconocer: si los hombres son felices por las riquezas o por la virtud, y qué nos arrastra a las amistades, el interés o la justicia y cuál es la naturaleza del bien y cuál del sumo bien.
     Mi vecino Cervio, durante esto, cuenta un cuento de vieja de acuerdo con el asunto. Si, en efecto, algún ignorante alaba las riquezas que dan preocupaciones de Arelio, así empieza: "Érase una vez, se cuenta, que un ratón de campo recibió a un ratón de ciudad en su pobre hueco, un viejo anfitrión a un viejo amigo, severo y refinado con las cosas exquisitas, pero, sin embargo, satisfacía su rígido espíritu con hospitalidades. ¿Para qué más? Y aquél no vio mal ni los escogidos garbanzos ni la gorda avena, pero llevándose a la boca la seca baya y el pedazo semirroído de tocino lo devolvió, deseando vencer con la cena variada la repugnancia del que prueba cada cosa con muchos remilgos, mientras el propio anfitrión, tendido en la paja del año, comía trigo y cizaña, dejando la mejor comida. Finalmente, el de ciudad dijo a éste: "¿por qué te agrada, amigo, vivir sufridor a la espalda de un bosque abrupto? ¿Quieres tú anteponer hombres y ciudad a los fieros bosques? Echa a andar, créeme, compañero; puesto que todas las cosas terrestres viven habiendo obtenido por suerte un alma mortal y ninguna huída hay a la muerte para lo grande o pequeño: por eso, amigo, mientras sea posible, vive feliz entre las cosas agradables, vive acordándote cuán breve es la vida." Cuando estas palabras dichas persuadieron al de campo, saltó ágil de su casa; luego los dos recorren el camino propuesto, escalaron de noche las murallas de la ciudad, deseándolo vivamente. Y ya la noche ocupaba medio espacio del cielo, cuando cada uno pone sus huellas en una casa opulenta, donde un tapiz teñido de rojo purpúreo resplandecía sobre lechos de márfil y muchos manjares que habían sobrado de una gran cena, que del día anterior estaban a lo lejos dentro de canastillos acumulados. Así pues, cuando puso al de campo tendido sobre un tapiz púrpura, va corriendo de aquí para allá como anfitrión arremangado y ofrece sin interrupción las comidas, y en calidad de sirviente se acomoda a sus funciones propias, degustando antes todo lo que le ofrece. Aquél, recostado, se alegra de su suerte cambiada y pasa un feliz convite, en medio de cosas buenas, cuando de repente un gran estrépito de puertas hace saltar a cada uno de sus lechos. Llenos de temor corrían por toda la sala, y sin aliento sentían más miedo a la vez que resonó profundamente la casa a causa de los perros molosos. Entonces el ratón campesino dice: "No tengo necesidad de esta vida" y "que te vaya bien: la selva y mi seguro agujero me consolarán con mi leve yero lejos de las insidias.""


Volver a ::--:: Textos Latinos ::--::
Horacio y su Obra
<